Atrakcje turystyczne powiatu żywieckiego

Powiat żywiecki – powiat ziemski w Polsce (województwo śląskie), utworzony w 1999 roku w ramach reformy administracyjnej. Jego siedzibą jest miasto Żywiec. W latach 1945-1975 powiat żywiecki znajdował się w województwie krakowskim.

W skład powiatu wchodzą:

• gminy miejskie: Żywiec
• gminy wiejskie: Czernichów, Gilowice, Jeleśnia, Koszarawa, Lipowa, Łękawica, Łodygowice, Milówka, Radziechowy-Wieprz, Rajcza, Ślemień, Świnna, Ujsoły, Węgierska Górka
• miasta: Żywiec

Historia

Powiat żywiecki w Galicji

Początki powiatu żywieckiego datowane są na rok 1867, kiedy to austriackie władze Galicji dokonały podziału tej części monarchii na powiaty. Składał się on z trzech powiatów (obwodów) sądowych: żywieckiego, milowieckiego i ślemieńskiego. W przeciwieństwie do Śląska Cieszyńskiego, wcześniej obwody sądowe nie stanowiły równocześnie powiatów administracyjnych. Do roku 1921 powiat żywiecki obejmował 60 wsi, 2 miasteczka (Milówka i Ślemień) oraz 2 miasta (Żywiec i Sucha od 1896 roku).

W 1891 roku z powiatu żywieckiego wyłączono Tarnawę Górną i Dolną i przeniesiono do powiatu wadowickiego. W 1906 roku dokonano reorganizacji powiatu sądowego ślemieńskiego, którego siedziba została przeniesiona do Suchej. Do powiatu sądowego żywieckiego przeniesiono wówczas Łękawicę, Okrajnik, Łysinę, Kocierz Rychwałdzki, Kocierz Moszczanicki, Gilowice, Rychwałd, Rychwałdek i Pewel Ślemieńską.

Powiat żywiecki po 1918 roku

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, austriacki porządek administracyjny przetrwał do 1921 roku. Wówczas to utworzono powiat makowski, którego terytorium stanowił dawny powiat sądowy suski (do 1906 roku ślemieński) z powiatu żywieckiego oraz powiaty sądowe makowski i jordanowski. Z końcem 1931 roku powiat ten uległ jednak likwidacji, gdyż Maków (od 1926 roku Maków Podhalański) nie potrafił stworzyć silnego ośrodka. Pozostałe miasta wchodzące w skład powiatu krytykowały ustanowienie stolicy powiatu w Makowie. Zwłaszcza okolice Suchej ciążyły do Żywca, który stanowił dla miasta nie tylko stolicę kulturową, ale też ważny rynek zbytu. Po likwidacji powiatu makowskiego jego obszar podzielono między powiaty: żywiecki, myślenicki, wadowicki i nowotarski. W związku z tym powiat żywiecki wrócił do granic sprzed 1921 roku.

Powiat żywiecki w czasie II wojny światowej

Do momentu wybuchu II wojny światowej nie nastąpiły już żadne zmiany na mapie powiatu. Podczas wojny obronnej 1939 w pierwszych dniach września w rejonie Zwardonia, Milówki, Węgierskiej Górki i Lipowej polskie oddziały stoczyły sławną Bitwa pod Węgierską Górką – zwaną „Westerplatte południa”.

Niemcy włączyli obszar powiatu do Rzeszy jako Landkreis Saybusch. Podobnie jak na innych obszarach okupanci rozpoczęli oni politykę germanizacyjną.

Na terenie żywiecczyzny Niemcy dokonywali masowych wysiedleń ludności polskiej[3]. Najbardziej znana była tzw. Akcja Saybusch (niem.Aktion Saybusch) przeprowadzona przez wojska niemieckie i hitlerowską policję w czasie okupacji Polski[4]. Podczas pierwszej akcji która odbyła się 22 września 1940[5] wysiedlono ok. 20 000 mieszkańców powiatu żywieckiego na tereny Generalnego Gubernatorstwa i wprowadzono w ich miejsce w ramach niemieckiej akcji kolonizacyjnej Heim ins Reich ponad 3200 osadników niemieckich, głównie chłopów przesiedlonych z rumuńskiej Bukowiny. Do końca wojny z Żywiecczyzny i jej okolic wysiedlono w sumie około 50 000 osób, czyli blisko jedną trzecią mieszkańców.

Po wkroczeniu Armii Czerwonej przywrócono podział administracyjny sprzed wojny. Wysiedleni gospodarze mogli powrócić do swoich, często zrujnowanych, gospodarstw dopiero po zakończeniu wojny.

Powiat żywiecki w okresie Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej

W związku z połączeniem miast Bielska i Białej Krakowskiej zlikwidowano powiat bialski, który został podzielony między powiaty bielski, żywiecki i nowo powstały powiat oświęcimski. Do powiatu żywieckiego zostały włączone wsie Międzybrodzie Bialskie, Porąbka, Czaniec, Bujaków i Kobiernice.

W 1956 roku powstał powiat ze stolicą w Suchej Beskidzkiej. W jego granice weszły miejscowości z powiatu żywieckiego (Kuków, Hucisko, Pewelka, Kurów, Targoszów, Krzeszów, Stryszawa, Lachowice i Sucha Beskidzka) i wadowickiego. Był to powiat zbliżony powierzchniowo do dawnego powiatu makowskiego.

W roku 1975 zlikwidowano powiaty, a obszar dawnego powiatu żywieckiego włączony został do nowoutworzonego województwa bielskiego.

Powiat żywiecki po 1989 roku

Podział na powiaty przywrócono w 1999 roku. Reaktywowano wszystkie powiaty z terenów Podbeskidzia sprzed 1975 roku, jednak w zmienionych granicach. Wtedy to powiat żywiecki został włączony do województwa śląskiego, mimo istniejących wcześniej projektów włączenia go razem z powiatem bielskim do województwa małopolskiego, a mimo oporu mieszkańców śląskiej części powiatu bielskiego, w przeprowadzonej w 1998 roku ankiecie 70% ludności powiatu żywieckiego opowiedziała się za przynależnością do województwa małopolskiego.

Zabytki

Żywiec

• Stary Zamek w Żywcu
• Konkatedra Narodzenia NMP w Żywcu
• Ratusz w Żywcu

Zamki, pałace i dwory:

• Stary Zamek – wzniesiony przez Komorowskich w latach 1485-1500, kilkukrotnie przebudowywany, obecny neogotycki wygląd efektem przebudowy przez Habsburgów w latach 1850-1870, siedziba Muzeum Miejskiego;

• Nowy Zamek – neoklasycystyczny pałac Habsburgów z lat 1893-1895, rozbudowany w latach 1906-1910;

• Dwór Kępińskich – budynek z 1828 r., przebudowany w latach 1910-1912, znajduje się w dzielnicy Moszczanica. W 1945 r. na bazie dworu i majątku powstała szkoła rolnicza.

Kościoły i kaplice:

• Konkatedra Narodzenia NMP – powstała w połowie XV wieku, wskutek licznych przebudów mieszana stylowo (dominuje gotyk i renesans);
• Dzwonnica – wolnostojąca, kamienna, wzniesiona w latach 1723-1724;
• Kościół św. Krzyża – gotycki, powstały w 1428 r., wieża z r. 1910
• Kościół św. Marka – neogotycki, wzniesiony w 1885 r. w miejscu wcześniejszej drewnianej świątyni
• kościół cmentarny Przemienienia Pańskiego – barokowy, zbudowany w 1701 r.
• Kaplica MB Nieustającej Pomocy – modernistyczna, powstała w 1933 r. w obecnej dzielnicy Kocurów-Koleby
• Kościół św. Floriana – modernistyczny, zbudowany w latach 1935-1954 na Zabłociu
• Kościół Chrystusa Króla – modernistyczny, z lat 1953-1958, położony w dzielnicy Sporysz

Kamienice, wille i obiekty użyteczności publicznej:

• Domek Chiński – dwukondygnacyjna XVIII-wieczna altana na wyspie w Parku Zamkowym
• Ratusz – zbudowany w II poł. XIX w., swoją architekturą – łączącą neorenesans i neomauretanizm – przypomina synagogę
• Budynek Zespołu Szkół Ekonomiczno-Gastronomicznych – gmach neorenesansowy zbudowany w 1880 r. przy obecnej ul. Mickiewicza, pierwotnie siedziba szkoły podstawowej
• Szpital Powiatowy – zbudowany w 1888 r. w stylu neorenesansowym
• Sąd Rejonowy – gmach neorenesansowy przy ul. Kościuszki, z końca XIX w., pierwotnie siedziba Zarządu Dóbr Arcyksiążęcych
• Gmach „Sokoła” – secesyjny z 1904 r., położony przy al. Wolności
• Budynek Gimnazjum nr 2 – gmach neobarokowy, wzniesiony w latach 1907-1909 przy ul. Zielonej, pierwotnie siedziba Szkoły Panieńskiej
• I Liceum Ogólnokształcące – gmach neorenesansowy, zbudowany w latach 1905-1911 dla c. k. Wyższej Szkoły Realnej, położony przy ul. Słowackiego
• Dawna remiza strażacka przy ul. Kościuszki – neogotycka, z 1910 r.
• Hotel Munk – secesyjna kamienica przy ul. Dworcowej z 1900 r.

Parki:

• Park Zamkowy – założony przez Wielopolskich w końcu XVII w., przekomponowany w stylu angielskim przez Habsburgów na przełomie XIX i XX w.
• Park Dworski – założony na przełomie XIX i XX wieku przy dworze w Żywcu-Moszczanicy

Cmentarze:

• Cmentarz przy kościele św. Marka – założony w 1591 r., zamknięty w 1797 r.
• Cmentarz Przemienienia Pańskiego – założony w 1701 r.
• Cmentarz żydowski – założony w połowie XIX wieku w Zabłociu, znajduje się na nim 500 macew z których najstarsza pochodzi z 1853 roku
• Cmentarz Żołnierzy Radzieckich – powstał w 1948 roku w Moszczanicy, pochowano tam 1120 żołnierzy

Pomniki:

• Pomnik Grunwaldzki – odsłonięty w 1910 r., zburzony w 1939 r., odbudowany w oryginalnym kształcie w 2005 r.

Gmina Czernichów

Międzybrodzie Bialskie:

• Kościół św. Marii Magdaleny – neoromański, wybudowany w latach 1859-1862.

Gmina Gilowice

• Sanktuarium Maryjne w Rychwałdzie

Gilowice:

• Kościół św. Andrzeja Apostoła – gotycki, drewniany, powstał w I poł. XIV w. w Rychwałdzie, przeniesiony w 1757 r.

Rychwałd:

• Sanktuarium Matki Bożej Rychwałdzkiej – Pani Ziemi Żywieckiej – barokowy kościół z 1756 r.

Gmina Jeleśnia

• Karczma w Jeleśni

Jeleśnia:

• Kościół św. Wojciecha – barokowy, wzniesiony w I poł. XVII w.
• Stara karczma – drewniana, prawdopodobnie z XVIII w.

Gmina Lipowa

Lipowa:

• Kościół św. Bartłomieja – z barokowym obraz św. Sebastiana, wybudowany w 1896 r.
• Kaplica w Dolnej Lipowej – zbudowana w 1862 roku, z renesansowym ołtarzykiem

Gmina Łodygowice

• Kościół św. Szymona i św. Judy Tadeusza w Łodygowicach

Łodygowice:

• Kościół św. Szymona i św. Judy Tadeusza – świątynia wzniesiona w latach 1634-1636 w konstrukcji zrębowej z drewna modrzewiowego
• Dwór (Zamek łodygowicki) – wybudowany w 1631 r., otoczony parkiem, pełnił funkcje obronne, przebudowany w XIX w., wioczne pozostałości ziemnych bastionów, wałów oraz fosy

Gmina Milówka

Milówka:

• Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny – styl narodowy, budowę ukończono w 1839 r.
• Kaplica św. Antoniego – powstała na miejscu drewnianej kaplicy z XVII w., budowę rozpoczęto 1 września 1876 r.
• Stara Chałupa – chałupa konstrukcji zrębowej z 1739 r., siedziba muzeum regionalnego
• Cmentarz żydowski – powstał ok. 1891 r., ok. 120 zachowanych nagrobków
• Pomnik na Sumowej Grapie – wybudowany w 1910 r. na wzniesieniu Sumowa Grapa z okazji rocznicy bitwy pod Grunwaldem

Kamesznica:

• Dwór Potockich w Kamesznicy

Zespół pałacowo-dworski – powstały w latach 1830-1833:

• Dwór Potockich – klasycystyczny, z 1833 r., parterowy, zbudowany na rzucie prostokąta, murowany i kryty gontem
• Kaplica Matki Bożej Szkaplerznej – wzniesiona została z kamienia i cegły, kiedyś na rzucie prostokąta z zaokrągloną ścianą prezbiterium, kryta gontowym dachem, obecnie przebudowana
• Kancelaria – budynek z czworoboczną, drewnianą wieżą zegarową nakrytą baniastym, gontowym hełmem
• Park dworski – założony w stylu angielskim w naturalnej dolinie potoku
• Suszarnia szyszek – obecnie budynek mieszkalny

Laliki:

• Kościół NMP Nieustającej Pomocy – drewniany z 1947 r., wnętrze wykonane przez miejscowych artystów ludowych
• Kaplica Najświętszej Marii Panny (Na Pawlicznym) – murowana, z 1826 r., kryta gontem

Gmina Radziechowy-Wieprz

Radziechowy:

• Kościół św. Marcina – wybudowany przed 1590 r. na miejscu drewnianej świątyni z 1390 r., wielokrotnie rozbudowywany, wystrój barokowy
• Kaplica św. Anny (U Dziadka) – wzniesiona na przełomie XIX i XX w., poświęcona w 1907 r.

Juszczyna:

• Kościół Nawiedzenia NMP – drewniany, powstały w 1927 r.

Gmina Rajcza

• Kościół św. Wawrzyńca w Rajczy

Rajcza:

• Kościół św. Wawrzyńca i św. Kazimierza Królewicza – neoromańsko-neogotycki, wybudowany w 1890 r. na miejscu poprzedniego z 1674 r., z obrazem Matki Bożej podarowanym w 1669 r. przez króla Jana Kazimierza
• Pałac Lubomirskich – z I poł. XIX w., później sprzedany Habsburgom, w 1916 r. przeznaczony na cele sanatoryjno-szpitalne, obecnie zakład opiekuńczo-leczniczy
• Park pałacowy – o charakterze krajobrazowym, usytuowany u podnóży i na stoku wzgórza Compel
• Dom rodzinny Konhauzerów – powstały pod koniec XIX w., dawny dom żydowski z wieżyczką

Rycerka Górna:

• Schronisko PTTK na Przełęczy Przegibek – drewniane, z 1923 r., na wysokości 1000 m n.p.m.

Sól:

• Dzwonnica – zbudowana w 1837 r., drewniana, ma kształt czworoboku i konstrukcję słupową

Zwardoń:

• Kościół Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny – powstał w 1906 r. na miejscu kaplicy, później rozbudowany
• Dworzec kolejowy – wybudowany w 1885 r. na wysokości 686 m n.p.m.
• Schronisko PTTK "Dworzec Beskidzki" – drewniane, wybudowane w 1932 r., zniszczone w czasie II wojny światowej, odbudowane w 1948 r.

Gmina Świnna

• Sanktuarium w Przyłękowie

Przyłęków:

• Sanktuarium NMP Wspomożenia Wiernych – kościół budowany w latach 1896-1902, rozbudowany w 1949 r.

Gmina Węgierska Górka

• Schron „Wędrowiec” w Węgierskiej Górce

Węgierska Górka:

Schrony bojowe:

• „Waligóra” – schron o uzbrojeniu artyleryjskim służący do ostrzeliwania podejść pod punkt oporu
• „Wędrowiec” – ciężki schron piechoty, pełniący funkcje schronu dowodzenia oraz schronienia dla drużyny piechoty, obecnie w obiekcie mieści się muzeum
• „Włóczęga” – obecnie wybudowany jest na nim dom.
• „Wyrwidąb” – nie brał udziału w walce, ponieważ w chwili wybuchu wojny nie był jeszcze gotowy, uzbrojony i wyposażony, wojnę przetrwał w idealnym stanie, po wojnie Wojsko Polskie testowało na nim materiały wybuchowe, więc pozostaje najbardziej zniszczonym fortem.

Cięcina:

• Kościół św. Katarzyny – drewniany, powstał w 1542 r., rozbudowany 1666 – 1667 r. i w XIX w., wnętrze barokowe

Żabnica:

• Schron bojowy „Wąwóz” – ciężki betonowy schron bojowy z II wojny światowej.
  

Zapraszamy do Żywca!

 Zespół Żywieckiego Centrum Obsługi Ruchu Turystycznego