Konkatedra Żywiecka NNMP
Konkatedra Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Żywcu – świątynia zbudowana w XV wieku. z wysoką wieżą, ozdobiona u szczytu galerią, rozbudowana w latach 1582-1583. Wśród cennych dzieł gotycka płaskorzeźba Zaśnięcia Matki Boskiej z około 1500. Wystrój wnętrza barokowy. Dawniej kościół parafialny, od 1992 konkatedra diecezji bielsko-żywieckiej.
Historia
W 1428 roku na terenie Rudzy – przedmieścia Żywca został wybudowany Kościół św. Krzyża. Ponieważ leżał on poza obrębem miasta, mieszczanie żywieccy postanowili wznieść własną świątynię. Stało się to zapewne przed 1470 rokiem, ponieważ kościół w Żywcu wspomina J. Długosz w Liber beneficiorum z lat 1460-1470. Kościół ten, zbudowany w stylu gotyckim, stał się kościołem parafialnym.
W XVI wieku kościół był dwukrotnie rozbudowywany staraniem rodziny Komorowskich, ówczesnych właścicieli Żywiecczyzny.
Pierwsza rozbudowa miała miejsce w latach 1515-1542 dzięki nakładom Wawrzyńca Komorowskiego, sekretarza królewskiego i jego brata Jana, kasztelana oświęcimskiego. Efektem tej rozbudowy było przedłużenie prezbiterium i nawy oraz podwyższenie kościoła. Wtedy też prezbiterium i nawę nakryto sklepieniem sieciowym. W pięć lat po ukończonej rozbudowie, 9 października 1547 roku kościół został poświęcony przez biskupa krakowskiego Erazma Ciołka otrzymując tytuł „Narodzenia Panny Maryjej i Świętego Wawrzyńca męczennika” na pamiątkę głównego fundatora rozbudowy – Wawrzyńca Komorowskiego.
Kolejnej rozbudowy podjęli się Jan Spytek Komorowski i jego brat Krzysztof, synowie Jana. Rozbudowa była przeprowadzona w latach 1582-1583. Po raz kolejny przedłużono nawę i zaczęto wznosić czworokątną wieżę. Podjął się tego sprowadzony z Opawy włoski architekt Jan Ricci, z pomocą kamieniarza Macieja Świętka oraz cieśli Jana Carpentarusa z Opawy. Innym dziełem włoskiego budowniczego są portale drzwiowe z piaskowca z toskańskimi pilastrami i atrybutami Męki Pańskiej we fryzie nad łukiem.
Drewniana dzwonnica została wybudowana w 1582 roku. W 1585 roku wieżę podwyższono dobudowując do jej pierwotnej części, wzniesionej z kamienia, część górną z cegły.
Rozbudowę fary kontynuował Krzysztof Komorowski poprzez dobudowanie od strony północnej kaplicy pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, zwanej przez wzgląd na fundatorów i groby, które kryją się pod posadzką, kaplicą Komorowskich. Prace nad budową kaplicy rozpoczęto w 1596 roku, a ukończono w 1610 roku.
W 1639 roku od strony wschodniej dobudowano kapliczkę ogrojca nakładem pisarza miejskiego Krzysztofa Mrzygłodowicza.
W latach 1711 – 1712 trwała gruntowna odbudowa kościoła będąca następstwem pożaru spowodowanego uderzeniem pioruna w wieżę kościoła. Spalił się wówczas szczyt wieży i zawalił hełm z krzyżem, który zniszczył dach prezbiterium.
Kościół odnowiono przy dużym nakładzie rodziny Wielopolskich, nadając mu wystrój barokowy. Podwyższone po odbudowie mury prezbiterium nakryto sklepieniem kolebkowym z lunetami. Zmieniono ostrołukowy kształt okien na obecny. Nawę odrestaurowano zgodnie z wyglądem sprzed pożaru. Nakryto ją na nowo sklepieniem sieciowym. Pozostawiono też gotycki kształt okien, jedynie zmniejszyła się ich ilość. Całość odbudowanego kościoła nakryto nowym dachem zaprojektowanym przez krakowskiego architekta Piotra Bebera. Nie odbudowano natomiast gotyckiego szczytu oddzielającego dach nawy od dachu nad prezbiterium.
Po pożarze miasta w 1721 roku została wzniesiona nowa, murowana dzwonnica. Budowa dzwonnicy odbyła się w latach 1723-1724.
W roku 1745, kosztem Karola Wielopolskiego rozpoczęła się odbudowa wieży. Nie przywrócono jej poprzedniego wyglądu. Zniszczony strzelisty hełm zastąpiono nowym.
Piorun jeszcze raz uszkodził wieżę kościelną w 1776 roku. Odnowiono ją dopiero w 1821 roku staraniem ks. Franciszka Augustyna.
Teren wokół kościoła był do końca XVIII wieku terenem cmentarza.
W 1903 roku dobudowano od strony południowej nową zakrystię, w 1929 roku przy południowej ścianie nawy głównej wzniesiono kaplicę grobową rodziny Habsburgów, zaprojektowaną przez architekta Franciszka Mączyńskiego z Krakowa, wzorowaną na stylu renesansowym. Dziś zwana jest ona również kaplicą Matki Boskiej Częstochowskiej.
W 1992 roku papież Jan Paweł II bullą totus tubus Poloniae populus, w ramach reorganizacji administracji kościoła w Polsce, powołał do istnienia diecezję bielsko-żywiecką, a kościół parafialny Narodzenia Najświętszej Marii Panny został podniesiony do rangi konkatedry.
Nawa główna
W wyniku licznych zmian wnętrza kościoła, niewiele można powiedzieć o jego pierwotnym wystroju.
Dawny ołtarz główny, przedstawiający płaskorzeźbę ze sceną Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny ufundowali Jan i Wawrzyniec Komorowscy w 1542 roku. Ołtarz jest późnogotyckim tryptykiem z dwoma skrzydłami. Powstało ono niewątpliwie pod wpływem podobnego dzieła Wita Stwosza. Sprowadzono je z Budzimia na Węgrzech, gdzie został ocalony z kościoła plądrowanego przez Turków.
W 1617 roku proboszcz Andrzej Kozatiusz ufundował ołtarz Trójcy Świętej, a rok później z księdzem Sebastianem Bergierem i Jędrzejem Boberem – ołtarz dla bractwa różańcowego.
Ksiądz Walenty Hulicius w 1634 roku podarował do ołtarza różańcowego obraz, który noszono potem na procesje przez członków bractwa. Do tego obrazu w 1643 roku Maciej Kantonowski z żoną Magdaleną ufundowali ozdobne ramy, malowane z warsztatach mistrza Tomasza Dolabelli, nadwornego malarza Zygmunt III.
Ksiądz Kozatiusz sprowadził z Krakowa do Żywca dwa stare ołtarze. Jeden w 1625 roku pod wezwaniem Pocieszenia Matki Boskiej, a drugi w 1632 roku pod wezwaniem św. Agnieszki. Ołtarz Pocienia Matki Boskiej mieścił w sobie wizerunek Matki Boskiej Tronującej, datowany na lata 1460 – 1477. Został on przeniesiony do kościoła św. Krzyża, a następnie do Muzeum Miejskiego.
Mecenat Wielopolskich stworzył barokowy wystrój wnętrza świątyni. W 1724 roku kościół otrzymał barokowy ołtarz, na którego koszt łożył Franciszek Wielopolski. Dwie potężne kolumny oplecione girlandą podtrzymują naczółek z grupą Trójcy Świętej. U dołu znajdują się figury św. Hieronima i Karola Boromeusza oraz św. Franciszka i Jana Ewangelisty. W centrum położona jest figura Niepokalanie Poczętej Marii Panny w rozwianym płaszczu. Po bokach ołtarza nad bramkami, w owalnych obramowaniach przedstawiono wizerunki św. Wojciecha i św. Stanisława, głównych patronów Polski.
Obok ołtarza stanęły stalle. Wykonali je w 1719 roku snycerze żywieccy Nikodem i Jan Stefanowiczowie, a płaskorzeźbione zaplecki przedstawiające sceny z życia Jezusa i Maryi były dziełem Litwina Jana Buczyńskiego.
Ambona została wykonana ok. 1748 roku. Ozdobiona jest na przedzie imieniem Maria w otoczeniu promieni i obłoków oraz aniołów.
Okazałe organy w tyle kościoła, ufundowane również przez Franciszka Wielopolskiego, są dziełem Ignacego Ryszaka. Parapet chóru oraz oprawa pozytywu posiadają bogatą dekorację snycerską i rzeźbiarską, złożoną z bujnych splotów akantu, girland kwiatów, karbowanych wstęg, owoców i muszli. Dekorację ożywiają putta oraz anioły z instrumentami muzycznymi i rogami obfitości.
W 1930 roku wykonano dwa nowe, neogotyckie ołtarze. W jednym z nich umieszczono płaskorzeźbę Zaśnięcia Marii Panny, połączoną ze skrzydłami z ołtarza różańcowego, a w drugim umieszczono obraz Matki Boskiej Nieustającej Pomocy.
Kaplica Komorowskich
Staraniem wójta żywieckiego i kronikarza Andrzeja Komonieckiego stanął w 1702 roku ołtarz św. Józefa. Początkowo znajdował się w prezbiterium. Przeniesiony został do kaplicy Komorowskich w miejsce dawnego ołtarza św. Antoniego. Na szczycie ołtarza znajduje się wizerunek Jana Chrzciciela, a po bokach – figury Jana Nepomucena i Jana Kantego.
Kaplica Habsburgów
Znajduje się w niej ołtarz Matki Boskiej Częstochowskiej z ok. 1764 roku, zawierający współczesną kopię wizerunku Matki Boskiej z Jasnej Góry.
DODATKOWE INFORMACJE
Obecna konkatedra żywiecka została zbudowana w pierwszej połowie XV w., wielokrotnie rozbudowywana, przebudowywana. Orientowana w stylu gotyku i renesansu z doróbkami i przeróbkami barokowymi i późniejszymi. Zbudowana z kamienia łamanego i cegły. Orientowana.
Pierwsza rozbudowa miała miejsce za czasów Wawrzyńca Komorowskiego. W XVI w. kościół był uroczyście poświęcony przez biskupa krakowskiego Erazma Ciołka, który nadał mu tytuł „Narodzenia Najświętszej Maryi panny i św. Wawrzyńca.
W XVI wieku dobudowano wieżę kościelną wysoką na 85 metrów. Było to za czasów Jana Spytka Komorowskiego. Włoski architekt Jan Ricci uchodził za bardzo dobrego fachowca, jednakże dokładnie w 1584 roku wydarzyła się przy pracach niewielka katastrofa, runęła bowiem część sklepienia nad wieżą. W 1585 roku wieża była już ukończona. Jednakże wydarzenie to było wykorzystane jako pretekst do niewypłaceni Ricciemu całej sumy pieniędzy. Żywczanie bardzo się tą sytuacja zbulwersowali. Zaczęły się dziać dziwne rzeczy, w wieżę uderzył piorun kulisty (jeden z nich zabił modlącą się kobietę), kiedyś podczas nabożeństwa spadł ze ściany obraz, sprawujący liturgię proboszcz padł rażony epilepsją, doszło w kościele do krwawych rękoczynów itp. W 1711 roku kolejny piorun raził wieżę kościelną i spalił kościół. W wyniku spalenia kościoła zniszczeniu uległa większość kościoła i duża cześć wyposażenia.
Podczas pożaru z 1711r. spłonął hełm i cała więźba wewnątrz wieży wraz z pięknymi dekoracjami malarskimi zdobiącymi górne partie murów. W czasie restauracji z 1712r. zmieniono kształt
i wysokość okien prezbiterium. Zmniejszono ilość gotyckich okien. Jego 60 metrową wieżę zdobi dzisiaj hełm pochodzący z 1745r.
Wieża jest kwadratowa (10,5 x 10,5 m), o 7 kondygnacjach i wysokości 60 m (bez gałki i krzyża). Siódme piętro jest otoczone jest arkadową kamienną galerią kolumnową z kolumnami jońskimi na postumentach z herbem „Korczak” – Komorowskich i „Leliwa” – Barbary z tarnowskich, matki fundatorów wieży. Hełm z połowy XVIII wieku.
Główne wejście do kościoła znajduje się pod wieżą. Nad portalem wejścia głównego napis: „R.P – 1515” i płaskorzeźba kamienna pochodząca z zamku, z herbem „Korczak”. Data odnosi się do rozbudowy kościoła za czasów Komorowskich.
Portal tworzą 2 toskańskie kolumny dźwigające belkowanie.
Grubość muru wieży u podstawy wynosi 2,4 metra.
Na wieży widoczne wnęki, które niegdyś mieściły dzwony. Na górze 5 kul armatnich w kształcie krzyża z czasów potopu szwedzkiego.
Po pożarze kościół odbudowano i powiększono za czasów Wielopolskich, nadając mu kształt barokowy. Kościół odbudował Karol Wielopolski.
Rekonstrukcja wieży kościelnej sprawiła że wieżę obniżono o kilkanaście metrów do 60 metrów wysokości.
Do wysokości 30 metrów budulcem jest kamień, wyżej użyto cegły.
Katedra składa się z prostokątnego prezbiterium o długości 15 m i 7,5 m szerokości, zakończonego absydą w kształcie ośmioboku. Sklepienie prezbiterium jest kolebkowe z lunetami.
Okna ostrołukowe, gotyckie tak jak wejście od strony przedsionka.
Wejście od strony starej zakrystii prostokątne o kamiennym obramowaniu, zamykane żelaznymi drzwiami z 16w.
W środku prezbiterium barokowe stalle z XVII w., ozdobione płaskorzeźbami polichromowanymi ze scenami z życia Chrystusa i Matki Boskiej.
Kościół niegdyś posiadał bardzo ciekawą polichromię, przedstawiającą m.in. rodzinę Komorowskich ale podczas pożaru uległa zniszczeniu.
Prezbiterium i nawa opięte szkarpami.
Na dachu kościoła wieżyczka na sygnaturkę z 1711r., ośmioboczna z ostrosłupowym, blaszanym dachem.
Ołtarz główny – późnobarokowy z 17w., polichromowany, drewniany z dwoma kręconymi kolumnami korynckimi.
Na tle kolumn 4 posągi świętych: Hieronima, Franciszka, Jana Ewangelisty i Karola Boromeusza.
Zwieńczenie ołtarza stanowi grupa Trójcy Świętej w otoczeniu aniołków.
Po bokach ołtarza – obrazy olejne patronów Polski: św. Wojciecha i św. Stanisława.
W głębi ołtarza figurka Matki Bożej Niepokalanie Poczętej.
Polichromia w absydzie przedstawia aniołki w glorii oświetlone przez okna absydy.
Przy ołtarzu zabytkowy krzyż barokowy przeniesiony z kościoła św. Krzyża. Niektóre źródła mówią, ze jest z 1400 roku.
Tron ozdobiony herbami: papieskim i miasta Żywca to pamiątka po wizycie Jana Pawła II w Żywcu.
W 1639 od strony wschodniej wybudowano kapliczkę Ogrojca.
Nawa kościoła ma 27 m długości i 10,5 m szerokości.
Oddzielona jest od prezbiterium tęczą o półkolistym łuku. Sklepienie jest sieciowe, natomiast tylna część nawy posiada sklepienie kolebkowe z lunetami.
Po bokach z zewnątrz kościoła renesansowe wejścia boczne do kościoła ozdobione kamiennymi portalami. Portale z bogatą dekoracją kamieniarską, rzeźbiarską. Portale są utworzone przez toskańskie żłobkowane pilastry.
Nad portalem duże okna z współczesnymi witrażami.
Znajduje się tutaj zabytkowa ambona w stylu regencji z połowy XVIII wieku. Na górze tablice Mojżeszowe w otoczeniu aniołków. Po prawej stronie barokowy krucyfiks z XVII w. ufundowany przez Andrzeja Komonieckiego.
W ołtarzu po prawej stronie obraz Matki Bożej Nieustającej Pomocy.
Ołtarz boczny, po lewej stronie wykonany w kształcie szafy ołtarzowej mieści polichromowaną rzeźbę zaśnięcia Matki Bożej. Maryja klęczy w otoczeniu Apostołów. Ta późnogotycka rzeźba pochodzi z 1500r. została zakupiona na Węgrzech przez Wawrzyńca Komorowskiego. Ołtarz szafowy zamykany dwoma malowanymi skrzydłami ze scenami związanymi z kultem Matki Boskiej Różańcowej.
Zabytkowe organy mają bogatą dekorację rzeźbiarską, ornamentyka roślinna, posągi aniołków. Chór i organy późnobarokowe z XVII w.
Na przełomie XVI i XVII w. od strony północnej wybudowano kaplice Komorowskich p.w. Wniebowzięcia NMP.
Pod posadzką kryją się groby Komorowskich!
Kaplica zwieńczona jest kopułą z latarnią u góry. 4 okrągłe okna ozdobione są motywami roślinnymi.
Od zewnątrz wnęka – malowidło przedstawiające św. Franciszka z Asyżu.
W kaplicy późnobarokowy ołtarz z XVIII w. Nad ołtarzem umieszczona jest figurka św. Jana Chrzciciela, a po bokach figury św. Jana Nepomucena i św. Jana Kantego.
W środku obraz św. Józefa z Dzieciątkiem Jezus.
W kaplicy stoi zabytkowa 16w. chrzcielnica.
Od strony południowej zbudowano w 1929r. nową zakrystię i wzniesiono grobową kaplicę Habsburgów w stylu neorenesansowym.
Dzisiaj jest to odnowiona niedawno, piękna kaplica Matki Boskiej Częstochowskiej z rokokowym ołtarzem Matki Boskiej Częstochowskiej. Nad głównym wejściem w środku późnobarokowa rzeźba płaskorzeźba św. Anny Samotrzeciej. Kopuła pokryta jest piękną polichromią. Kaplica zwieńczona kopułą z krzyżem.
4 metrowa rzeźba Chrystusa koło kościoła utworzona została w 2 rocznicę wyboru papieża Jana Pawła II przez Czesława Dźwigaja z Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie.
W 1945 roku wieżę kościelną ostrzelali radzieccy czołgiści, gdyż znajdowali się tam niemieccy obserwatorzy. Renesansowa galeria wieży żywieckiej fary została trafiona pociskiem artyleryjskim.
Obok kościoła figurka - Matka Boska Niepokalanie Poczęta z Dzieciątkiem - XVIII wiek – nazywana inaczej Królową Nieba i Ziemi.
Obok kościoła kiedyś był cmentarz, obecnie rosarium.
Zapraszamy do Żywca!
Zespół Żywieckiego Centrum Obsługi Ruchu Turystycznego
