Góra Grojec nad Żywcem

Po zwiedzaniu Browaru Żywieckiego żółtym szlakiem możemy udać się na Górę Grojec (612 m. n.p.m.), która w dawnych czasach była miejscem streceń najgroźniejszych beskidzkich zbójników.

Góra Grojec (612 m n.p.m.) - wapienne wzniesienie nad Żywcem, górujące jako najwyższe na dnie Kotliny Żywieckiej. Nazwa wzgórza wskazuje, że musiało się na nim kiedyś znajdować jakieś grodzisko lub inny punkt obrony. Ukształtowanie terenu może świadczyć o istnieniu tu w przeszłości jakichś budowli. Jak wynika z opisu wzgórza oraz rozległej panoramy, jaka się z niego roztaczała, kiedyś szczyt wzgórza nie był tak szczelnie pokryty lasem, jak obecnie. Przez wiele lat miejsce to pełniło funkcje integracyjne dla mieszkańców okolicznych wsi. Absurdalnie dla mieszkańców Żywca – taką integracją były zbójnickie egzekucje na hetmanach zbójnickich odbywające się bardzo często od XVI – XVIII wieku.

Grojec jest wzgórzem koło Żywca w widłach Soły i Koszarawy, wysokość 612 m n.p.m. Na jego wierzchołku prowadzone były prace archeologiczne, podczas których stwierdzono istnienie wcześniej drewnianego zamku raubritterów herbu Skrzyńskich. Dziś miejsce licznych wycieczek. Przez szczyt Grojca przebiega szlak turystyczny oraz ścieżka edukacyjna, prowadząca przez najbardziej interesujące fragmenty wzgórza (m.in. obok pieca wapienniczego, przez murawy kserotermiczne, punkt widokowy na Średnim Grojcu, torfowisko wysokie ze stanowiskiem rosiczki okrągłolistnej). W 2002 obserwowano na łące liczące około 200 kwitnących osobników stanowisko bardzo rzadkiej w Polsce i chronionej prawnie rośliny pasożytniczej – zarazy drobnokwiatowej.

Na szczycie Małego Grojca ustawiono stalowy krzyż – pamiątkę po wizycie w Żywcu papieża Jana Pawła II w dniu 22 maja 1995 roku. Krzyż jest widoczny z wielu miejsc w mieście i stał się jednym z symboli Żywca.

Na północnym stoku wzgórza zlokalizowano wyciąg narciarski.

Szlaki turystyczne

• szlak turystyczny żółty – żółty z centrum Żywca przez Mały Grojec (422 m n.p.m.) do Żywca-Zabłocia (koło browaru).

Najstarsze ślady bytności człowieka na terenie Żywiecczyzny odnalezione były właśnie na górze Grojec. Na szczycie Grojca istniała prawdopodobnie praosada miasta Żywiec z V w. p.n.e., z epoki kultury łużyckiej, sprzed 2500 tys. lat. Wzgórze to zasiedlali Celtowie (Kotni). Ludność ta zajmowała się rolnictwem, hodowlą, łowiectwem, tkactwem, wyrabiano naczynia ceramiczne, oraz prymitywne przedmioty z żelaza. Celtowie trudnili się handlem z Grekami i Rzymianami. Udowodniły to wykopaliska archeologiczne, które były prowadzone przed II wojną światową, w latach 30 i 80 tych ubiegłego wieku. Odnaleziono m.in. monety z czasów rzymskich.

Ks. Franciszek Augustyn, który probostwo w Żywcu objął w 1820r., dwukrotnie w latach 1823 i 1835 zorganizował wyprawy archeologiczne na górę Grojec, gdy jeszcze wtedy były widoczne resztki średniowiecznej twierdzy. Ekspedycja na Grojec była bardzo udana, znaleziono bowiem mnóstwo cennych rzeczy (amunicję, kamienne kule, strzały, groty włóczni, pieniądze itp.). Zbiory te tworzą trzon dzisiejszego żywieckiego muzeum.

W IX i X wieku mogła tu istnieć osada słowiańskiego Państwa Wielkomorawskiego.

W „Chronografii albo Dziejopisie Żywieckim” z 1704r. Andrzeja Komonieckiego napisane było, że w średniowieczu w roku 1462r. Włodek i Bożywoj Skrzyńscy herbu Łabędź, główni rozbójnicy na Żywiecczyźnie mieli fortece i napadali z Grojca na karawany kupieckie, ale w 1477r. zamek został zniszczony przez wojska Kazimierza Jagiellończyka.

Grojec to miejsce obronne, położone w widłach 2 rzek: Soły i Koszarawy.

Od 1689r. budowano na Grojcu szubienice, Grojec był miejscem egzekucji wykonanej na hetmanie zbójnickim Martynie Portaszu – uchwyconym w dzień Młodzianków tj 28 grudnia, przyprowadzono go do zamku w Żywcu. Pilnowało go aż 30 mieszczan, podpalano go pochodniami i osadzono na Grojcu, ucięto mu 2 ręce i powieszono na haku jako hetmana zbójnickiego.

Kiedyś na stokach Grojca prowadzony był intensywny wypas owiec. Brak owiec, powoduje zarastanie łąk, muraw, pastwisk, coraz częściej zbocza Grojca porastają małe krzewy. Obecnie następuje proces sukcesji - zarastania.

Ze względu na to, iż Grojec jest górą wapienną (wapień cieszyński) działały tutaj kiedyś piece tzw. wapienniki. Jeden z takich pieców – nieczynny od kilkudziesięciu lat można jeszcze zobaczyć.

W takich piecach pozyskiwano wapno budowlane – składnik zaprawy murarskiej. Podobnych pieców na Żywiecczyźnie znajdowało się 5. Posortowany surowiec wrzucano do wapiennika od góry, na przemian z paliwem – czyli drewnem bukowym, a potem węglem kamiennym, pod wypływem temperatury uzyskiwano wapno palone, potem wrzucone do wody stawało się wapnem gaszonym, nadającym się do zaprawy murarskiej. Popiół stosowany był jako nawóz do pól. Ze szczytu Małego Grojca (Czarnego) – pochodzi kamień z którego zbudowano żywiecką dzwonnicę przy rynku.

Na stokach Grojca eksploatowano niegdyś rudy żelaza dla 2 hut – w Węgierskiej Górce oraz w Sporyszu – rudy te zaliczane były do syderytów, zawierały małe ilości żelaza, nigdy nie były eksploatowane na szeroka skalę. Dzieki temu możemy zauważyc w wielu miejscach tzw. wyrobiska skalne.

Grojec ma skomplikowaną budowę geologiczną. Kotlina Żywiecka jest zbudowana ze skał powstałych w górnej jurze, kredzie i starszym trzeciorzędzie z osadów na dnie morza, które zalegało tutaj kilka milionów lat temu. Utwory te noszą nazwę fliszu karpackiego i składają się z tzw. płaszczowin. Grojec zbudowany jest aż z 4 takich wielkich jednostek – płaszczowin fliszowych.

Różnorodność gleb (gleby bielicowe, ilaste, gliniaste, brunatne, powstałe w skutek wietrzenia skał fliszowych, w północnej części góry Grojec – rędziny – powstałe wskutek wietrzenia wapienia, a w dolnie rzek – mady – żyzne gleby) wpływają na bardzo bujną roślinność. Rzeźba terenu jest bardzo urozmaicona, stoki zachodnie na Grojcu są bardzo strome, co utworzyło tutaj osuwisko.

Z rzadkich okazów florystycznych można wymienić cieszyniankę, tojada lisiego występującego tylko w Kotlinie Żywieckiej, wawrzynka wilczełyko, pierwiosnkę wyniosłą, chronionego storczyka męskiego oraz fiołka kosmatego. Występuje tu ponad 1000 gat. roślin naczyniowych, w tym wiele bardzo ciekawych i rzadkich. Miejsce to cechuje bioróżnorodność. Grojec jest swoistą wyspa otoczoną z każdej strony terenami zurbanizowanymi.

Na stokach Grojca podziwiać możemy ponadto torfowisko wysokie, które jest użytkiem ekologicznym. Można tutaj spotkać różnego rodzaju torfowce oraz rosiczkę okrągłolistną. Rosiczka potrafi zdobyć potrzebny azot, którego brakuje w podłożu torfowym z ciał owadów – jest rośliną owadożerną. Na torfowisku rośnie mech, skarłowaciała brzoza, czasami dąb szypułkowy, świerk.

Bardzo ciekawym zjawiskiem jest występowanie na Grojcu tzw. murawy kserotermicznej, która jest nieleśnym zbiorowiskiem roślinnym o charakterze murawowym lub murawowo - ziołoroślowym. Murawy kserotermiczne rozpowszechnione są w południowej i południowo-wschodniej Europie, w obszarach o suchym i ciepłym lecie. W Europie Zachodniej i Środkowej, w tym w Polsce, murawy kserotermiczne rozwijają się na nasłonecznionych zboczach na suchym podłożu wapiennym.

W związku z tym gatunki budujące tego typu fitocenozy to głównie rośliny światłolubne i wapieniolubne. W Polsce murawy kserotermiczne to w zdecydowanej przewadze zbiorowiska seminaturalne, dla stabilności których konieczna jest ingerencja w postaci np. ekstensywnego wypasu.

Murawa kserotermiczna na Grojcu porasta osuwisko, wyeksponowany teren na południe, dobrze nasłoneczniony, gdzie panuje odpowiedni mikroklimat. Teren ten charakteryzuje się przepuszczalnym podłożem, stromymi zboczami, które nie zatrzymują wody. Spora zawartość wapnia w skałach powoduje, ze ten teren porastają specyficzne zbiorowiska roślinne (chabry, szałwia, goryczki, lebiodka pospolita, 2 trawy – kłosownica pierzasta i stokłosa pospolita – oregano, oman wierzbolistny, dzwięćsił bezłodygowy.

Można zauważyć tutaj ciekawy aspekt fenologiczny – co klika tygodni zakwita inny typ roślinności. Na początku pojawia się szałwia o barwie fioletowej, później oman wierzbolistny z dominującym kolorem żółtym, a następnie kwitnie trawa kłosownica pierzasta, która ma barwę zieloną.

Jeżeli chodzi o drzewostan, to można zauważyć tutaj las mieszany składający się z dęba, buka, grabu, jodły, jaworu, wiązu, sosny zwyczajnej – drzewo iglaste o najdłuższych igłach – 8 cm!, olszyny, jarzębiny, świerka, brzozy, leszczyny. Ten drzewostan tworzy tzw. grąd. Ponadto zbocza Grojca porasta dziko rosnąca czereśnia, dzika róża, tarnina, głóg.

Erozja gleby na szczycie Grojca sprzyja występowaniu muraw naskalnych (rozchodnik ostry, wilczomlecz sosnka, smółka pospolita – występują w szczelinach skalnych

Poniżej szczytowych partii Grojca znajduje się sztucznie nasadzony las, duża ilość świerczyn, opadłe igliwie nie sprzyja rozwojowi roślin, rośnie tu tylko szczawik zajęczy oraz żywiec gruczołowaty
– występuje w żyznej buczynie karpackiej!

Ze względu na bardzo urozmaicony skład roślinny w 2001 roku na Grojcu wytyczono ścieżkę przyrodniczo – dydaktyczną, ale tablice są w większości zniszczone.

Masyw Grojca składa się z 3 szczytów (Mały Grojec nazywany czasami Czarnym Grojcem lub Księżym Grojcem – 422 m. n.p.m., Średni Grojec zwany Kopcem – 474 m. n.p.m. , Duży Grojec – 612 m. n.p.m.)

Wzniesienie to opływają 2 rzeki – Soła od zachodu i Koszarawa – od północy, a w jego granicach płyną 2 strumienie – Sporyszek i Pawlusek (Dzielnica Pawlusie na którym pobudowany jest browar Żywiecki).

Grojec jest najwyższym szczytem miasta Żywiec.

Z jego polan widokowych roztacza się przepiękna panorama na Beskid Śląski, Żywiecki, Mały, Bramę Wilkowicką, Kotlinę Żywiecką, Jezioro Żywieckie, Pasmo Pewelsko – Ślemieńskie.

Administracyjnie Góra Grojec mieści się w granicach dzielnicy Sporysz, Zabłocie, oraz wsi Wieprz.

Jeżeli chodzi o bardzo ciekawe zjawiska, które obserwowane mogą być z Grojca to czasami występują tzw. zastoiska chłodu w Kotlinie Żywieckiej, które powodują inwersję temperatur.

Inwersja temperatury to w meteorologii zjawisko atmosferyczne polegające na wzroście temperatury powietrza wraz z wysokością. W kotlinie jest chłodniej niż na szczytach górskich otaczających kotlinę. Powoduje to zaleganie morza mgieł w kotlinach przy jednoczesnym wyeksponowaniu pięknie widocznych szczytów górskich.

W normalnych warunkach, w najniższej części atmosfery, troposferze, powietrze bliżej powierzchni ziemi jest cieplejsze niż wyżej. Dzieje się tak dlatego, że powietrze ogrzewa się od nagrzanej powierzchni ziemi a tak ogrzane powietrze, unosi się do góry w wyniku konwekcji. Unoszące się powietrze ochładza się w wyniku przemiany adiabatycznej (wyżej jest mniejsze ciśnienie). Czasami w wyniku zjawisk zachodzących w atmosferze dochodzi do odwrotnego układu temperatur niż zazwyczaj.

Zjawisko to może wywoływać inne efekty w atmosferze, które mogą być widoczne np. gromadzenie się mgły lub różnice w zanieczyszczeniu atmosfery.

Z tego samego powodu, inwersje zalegające przez dłuższy czas mogą wpływać na intensyfikowanie się zjawiska smogu nad obszarami o dużej emisji zanieczyszczeń.

Jeżeli chodzi o ciekawe i charakterystyczne obiekty, które można zauważyć na Grojcu to doskonale widoczny jest Krzyż Papieski upamiętniający wizytę Jana Pawła II 22 maja 1995 w Żywcu. Krzyż na Grojcu waży 13 ton i ma wysokość 12 metrów.

A na szczycie Dużego Grojca z daleka widoczny jest przekaźnik TV oraz mniejszy krzyż.

Na zboczach Małego Grojca znajdują się ponadto 2 wyciągi narciarskie talerzykowe o długości 250 metrów oraz 180 metrów oraz pub Prezesówna.

Przez Grojec wyznaczona jest trasa rowerowa (niebieskie oznaczenia na szlaku).

Grojec jest miejscem rekreacji dla miasta Żywiec. Jest również doskonałym punktem widokowym.

Powierzchnia Grojca wynosi 7,5 km²

Przez najciekawsze miejsca na Grojcu wyznaczony jest 3 godzinny żółty szlak spacerowy, który prowadzi spod dzielnicy Żywca – Browar Kolonia, przez zbocza Grojca, obok torów łuczniczych przy Amfiteatrze i Błoniach Żywieckich.

Amfiteatr może pomieścić ok. 3 tys. osób. A na Żywieckich Błoniach zmieścić się może ok. 20 tys. ludzi na imprezach plenerowych. Latem organizowanych jest tutaj wiele imprez kulturalnych, Dni Żywca – czerwiec. We wrześniu 2006 roku na 150 lecie Browaru Żywieckiego zorganizowano koncerty z mega gwiazdami. Wcześniej bo w sierpniu każdego roku bije się rekord Guinessa – jest to tzw. Festiwal Kwaśnicy. Na przełomie lipca i sierpnia odbywa się tutaj wielka impreza Tydzień Kultury Beskidzkiej (impreza trwa 8 dni – 4 dni – Festiwal Folkloru Górali Polskich, następne 4 dni – występy zespołów folklorystycznych z całego świata, targi sztuki ludowej, wystawy, inne imprezy towarzyszące).

Mijając amfiteatr idziemy dalej przez kładkę na rzece Koszarawie, park z nowo otwartym minizoo. 650 metrową Aleją Lipową można dojść do rynku.

Na Średni Grojec można dojechać samochodem terenowym lub motorem crossowym od strony ul. Grojec w dzielnicy Sporysz, obok ruin pieca hutniczego. Od strony Wieprza możliwość wjazdu pod Duży Grojec.

Pod szczytem Dużego Grojca od strony wsi Wieprz znajduje się jedna z najlepszych w Europie stadnin koni biznesmena – Pana Hałabudy. Stadnina nazywa się Romico. Obiekt posiada profesjonalną dużą stajnię, karuzelę dla koni, laboratorium, garaże, magazyn na siano, apartamenty, pensjonat dla koni, hipodrom, 54 boksy dla koni. Powierzchnia ośrodka wynosi 8 tys. m². Świadczy usługi stajenne, weterynaryjne, usługi dentystyczne, badanie nasienia, zapładnianie klaczy, pobieranie materiału genetycznego. Rozgrywają się zawody: Bolix Grand Prix, Bolix Lady’s Cup 2002r.

Zapraszamy do Żywca!

Zespół Żywieckiego Centrum Obsługi Ruchu Turystycznego